De bodem als fundament van ons leven

Freya: Is het dan jouw drijfveer om dat te behouden?

Theo: Ik ben eens bij een bijeenkomst geweest met mensen van allerlei verschillende religies: rabbijn Soetendorp was er, Vandana Shiva, die hindoe is, een rooms-katholieke bisschop uit Zuid-Afrika, een boeddhist, een Inuit, een native American – we waren met zijn dertigen. Onze conclusie was: in hen zie ik mezelf, net zoals Jezus in elk mens zichzelf terugzag.

Freya: Dat drijft mij ook: we maken allemaal hetzelfde mee. Als ik ’s ochtends vroeg buiten ben en er nog geen mensen zijn, de dauw nog over het land ligt, dan kun je je zo heerlijk deel voelen van alles. Dat je het water ziet, het licht, de bomen en de bloemen en dat je helemaal één bent. Dat je zelf natuur bent en dat je er helemaal niets meer aan hoeft te doen, niets te organiseren of te managen. Je hoeft er alleen maar te zijn en je wordt gedragen.

Maar dat maakt wel dat ik me verantwoordelijk voel voor de staat waarin de natuur zich nu bevind en dat we er alles aan doen om het beter te maken. We doen niet alleen ons eigen nageslacht wat aan, maar ook het nageslacht van de spreeuwen in de lucht – net zo belangrijk. Op onze tuin laat ik zien hoe we deel uitmaken van de natuur, hoe we meebewegen in het ritme van de natuur. Dat de eerste boerenzwaluw er weer is of de eerste grutto: het zijn ijkpunten. Zo probeer ik mensen weer terug te brengen bij hun eigen natuur.

Theo: Het herstellend vermogen van de natuur dus ook?

Freya: Als we ons er niet mee bemoeien, redt de natuur zichzelf wel.

Theo: De theologe Mirella Klomp die ook bij ons festival Symphony of Soils was, zegt: ‘de bodem is vergevingsgezind’. Dat geloof ik ook. Ik merk wel dat er wat verandert. Bijvoorbeeld: de kerken die zelf nog grond in bezit hebben, zien wat ze anders kunnen doen met pachters en dat onderzoeken we nu.

Freya: Het project Vitale Friese Bodem, waar we beiden aan meewerken, laat ook zien dat begrip hoe de bodem werkt – met de plant, de zon, de bouwstenen in de grond, veel inzicht kan geven voor boeren.

Theo: Daar kunnen we nog veel meer mee doen. Een derde deel van Fryslân is veen. We moeten morgen nog ophouden er kunstmest op te strooien. Nu onmiddellijk, want we raken het veen kwijt.

Freya: We zitten hier op het zand van de Gravinneweg, een uitloper van Gaasterland, maar het veen hierachter is na 30 jaar diepontwatering zo droog als hooi, dat neemt nooit meer water op. Het lukt dan ook niet om het water ook maar 10 cm omhoog te krijgen. Wat betekent zoiets voor de lange termijn denk je?

Theo: Degeneratie waardoor de opbrengsten omlaag gaan en de kosten omhoog. Maar dit geldt wereldwijd: we verliezen humus. En we zijn HU-man beings, we zijn verbonden met onze grond.

Freya: Daarom heet ik natuurlijk Zandstra.

Theo: Ik ging als jongetje van vijf al over de weg naar onze opa, als bij hem in de tuin de besjes rood waren.

Freya: We wonen op de boerderij van pake en beppe. Vroeger waren zulke boerderijen een mienskip op zichzelf, met een melkkelder en een bakhuisje. Een zorgzame gemeenschap met de buren en de knechten en meiden die er woonden. Het is een geweldig voorrecht dat deze plek aan mij is toebedeeld en ik vind het mooi dat ik met de tuinderij deze plek open kan stellen en delen met de mensen die hier ook graag zijn. De boerderij van nu is zo’n hermetisch geheel: het erf is niet toegankelijk, het land is niet toegankelijk. Ik wil graag dat mensen zich hier thuis voelen. Dat het hier weer een zelfvoorzienend geheel wordt. Om ons heen wordt melkpoeder voor China en kaas voor heel Europa gemaakt. Wat denk je, zijn dat de boeren van de toekomst?

Theo: Dat is de vraag, hè? Hoe krijgen we die boer in de rol van de dokter van de toekomst? De boer als apotheker? Ik zie dat heel praktisch: met projecten als Give a Shit en Tour de Poep zetten we mensen aan het denken. En op 22 april doen we weer een Kruiwagenmars. Dan gaan overal in het land schoolkinderen met een kruiwagen vol lokaal eten op pad van de tuin of de boerderij naar de dokter of het ziekenhuis. Om te laten zien hoeveel eten van een rijke bodem bijdraagt aan gezondheid. En omdat het van binnenuit komt, wordt het echt opgepakt.

Freya: En op elke tuin gebeurt dat. Overal waar mensen groenten zo van de grond kunnen eten, kunnen proeven wat de aarde bijdraagt, ontstaat dat bewustzijn. Voor mij is werken met intentie heel belangrijk. Alles wat we zaaien en planten gaat de grond in met een bedoeling: welzijn brengen aan iedereen die ervan eet en het hele ecosysteem, zodat er overvloed is om te delen.

Theo: Dat resoneert, want jij zegt: alles bestaat met elkaar. Ik was op cursus met een boerin, akkerbouwer op Het Bildt, en daar leerden we dat planten reageren op het zingen van de vogels, met hun huidmondjes onderop de bladeren. Dus nu heeft deze boerin speakers met muziek op het land staan. Dat gaat ook om frequenties.

Freya: Ik kijk met genoegen naar de spreeuwenzwermen boven het land. Ze weten precies waar ze moeten zijn, hoe ze moeten volgen, hoe ze moeten leiden. Als de leeuweriken terugkomen, weten ze precies waar en wanneer ze een ei moeten leggen. En al dat weten, dat hebben wij ook – maar we zijn het zo kwijt. Hier op de tuin en in mijn yoga- en meditatielessen, leer ik mensen daarover. Want met goede voeding en gezonde leefstijl vind je dat terug en ben je ook de spreeuw in die zwerm, die zonder twijfel en vol vertrouwen kan vliegen.

Theo: Ik douche ’s ochtends koud, dan beweeg ik wat en lees ik wat. Dan voel je je wel beter dan als je dat niet doet. In je eten heb je 72 mineralen nodig en 26 vitaminen. Dat is meer dan de  helft van het periodiek systeem. En dat komt uit gezond eten. De gezondheidspiramide van John Kemp beschrijft hoe dat werkt. Een plant maakt eerst suiker. Daar is koolstof en water voor nodig en natuurlijk de zon. Dan maakt de plant aminozuren aan met andere elementen en daarna vitaminen en aroma’s. De top van de piramide bestaat uit secondaire metabolieten of auxonen : dat zijn gezondheidsbevorderende stofjes. Komt er een luis op de plant dan bekijkt die dat met infrarood. Ontbreekt de top van de piramide omdat de plant niet gezond is, dan gaat de luis erop zitten. Zo ontstaat er steeds meer techniek om de conditie van de plant te bekijken met plantsapmetingen. En gelukkig zien steeds meer artsen hier de waarde van in: gezonde groente van een gezonde bodem.

Freya: Doen zij ook mee aan jullie Kruiwagenmars?

Theo: Ja zeker, want dat geeft ze hoop en handelingsperspectief. Veel artsen worstelen met de rol van de farmaceutische industrie. We moeten het verhaal blijven vertellen.

Freya: Het is niet alleen de groente, maar ook het werken hier dat mensen helpt gezond te worden of te blijven. We krijgen hier ook mensen met een burn-out of een depressie, die knappen op van het buiten zijn, lekker werken met elkaar. Het zou alleen wel mooi zijn als daar ook een stukje zorgbudget tegenover zou staan. Er komen hier wel groepen mensen voor workshops eten koken van de tuin, ook van de gemeente en dan vertellen we het verhaal weer van de bodem en onze gemeenschap en waar deze tuin voor staat.

Theo: De zorg kost steeds meer geld, maar mensen worden nog altijd ongezonder en ongelukkiger. Wanneer zou het kwartje nu eens vallen?

Geschreven door Freya Zandstra