Boeren in Balans met het veen

13 gemotiveerde Friese melkveehouders zijn aan de slag geweest met duurzaam bodembeheer in het veenweidegebied. De bodemkwaliteit binnen het veenweidegebied neemt af, met als gevolg dat er kunstgrepen moeten worden toegepast om te kunnen blijven produceren. Dit komt de bodem echter niet ten goede, waardoor de kwaliteit alleen nog maar verder afneemt. Agrarisch ondernemers in het veenweidegebied in Fryslân die binnen dit project actief zijn geweest wilden deze negatieve spiraal doorbreken. Boeren in Balans met het Veen liep van 2021 t/m 2025 en was een samenwerking tussen de boeren, CO2L Farming Advies en de FMF.

Deelnemers

De 13 deelnemende boeren vonden het tijd voor actie. Zij hebben te maken met veenweidegebied en zoeken een nieuwe manier om in balans te komen met het veen. De huidige gangbare werkwijze, met kunstmest, drijfmest, zware machines en maaien, zorgen voor een verhoogde gevoeligheid voor veenoxidatie.

Het project

Door de toplaag in het veen weer in balans te brengen en gebruik te maken van de natuurlijke processen maken we de bodem weer gezond en remmen we de oxidatie van het veen. Door de plantsappen te monitoren gedurende het groeiseizoen krijgen we een goed beeld van de maatregelen die genomen moeten worden om de bodem te kunnen herstellen en gezonde plantgroei mogelijk te maken. We bekijken per bedrijf welke maatregelen kunnen worden ingevoerd, uitgaande van de bestaande situatie en passend binnen de financiële mogelijkheden, de wet en de wensen van de individuele boer.

Belangrijke maatregelen hiervoor zijn:

Mineralen huishouding herstellen
Verdichting op heffen door beweiden in plaats van maaien
Minder kunstmest te gebruiken
Minder drijfmest toe te passen
Via het voerspoor de mest optimaliseren

Doel

Het doel van dit project was om kennis te delen en op te bouwen bij de melkveehouders over de toplaag in de veengronden. Daarnaast was een doelstelling om te leren hoe de bedrijfsvoering aangepast en geoptimaliseerd kan worden om de natuurlijke processen in de bodem, het gras en het vee te versterken om de balans van het veenweidegebied te herstellen. Met als doel om aan de ene kant veendaling te verminderen en aan de andere kant voor de boeren een duurzaam verdienmodel voor nu en in de toekomst te creëren.

Ervaringsverhalen

Van vier deelnemende melkveeboeren hebben we ook ervaringsverhalen verzameld om een impressie te geven van de resultaten en vooral hun ervaringen en aanbevelingen te kunnen delen. Daarvoor zijn zowel boeren benaderd die een gangbare melkveehouderij hebben met een interesse in duurzaam bodembeheer, als boeren die inmiddels een volledig biologische bedrijfsvoering hebben.

Piet Visser uit Gaastmeer

Piet Visser uit Gaastmeer vertelt hoe het 3-jarige onderzoek hem hielp om zo weinig mogelijk kunstmest te gebruiken en de bodem als basis voor de toekomst te zien. Hij boert op gangbare wijze, maar heeft ook een stuk land in beheer met weidevogels. Wij brachten ook een bezoekje bij hem op de boerderij en interviewden hem in deze video. Neem snel een kijkje voor zijn verhaal.

Lees het ervaringsverhaal van Piet

Karst Breeuwsma uit Aldeboarn

Karst Breeuwsma uit Aldeboarn wilde vooral weten hoe hij een gezonde grasmat kon krijgen, door iets te doen aan de droogte van zijn land in de zomer en het overschot aan water in het najaar. Lees zijn inspirerende verhaal in: Bodembalans in Aldeboarn. Inmiddels geeft hij ook presentaties over zijn bevindingen en heeft hij de smaak te pakken om anders naar de bodem te kijken.

Lees het ervaringsverhaal van Karst

Ysbrand Galama uit It Heidenskip

In het It Heidenskip heeft Ysbrand Galama het bedrijf van zijn vader overgenomen, en daarbij is hij meteen van gangbaar naar biologisch overgestapt. Het onderzoek hielp hem om anders te kijken naar de mestverdeling, wat hem nu een prachtig stuk land heeft opgeleverd met ruimte voor de vogels, koeien en de natuur. Lees het hier: Weidevogelboer in ’t Heidenskip.

Lees het ervaringsverhaal van Ysbrand

Bauke en Martsje Dijkstra uit Aldeboarn

Bauke en Martsje Dijkstra uit Aldeboarn graag meer over hoe zij inmiddels volledig biologisch werken. Zij werken zowel met kruiden als homeopathie. En tevens werken zij volgens het principe van regeneratieve landbouw. Lees hier hoe zij met gezonde koeien en met bodemherstel iets moois voor hun veenbodem kunnen betekenen in: Boeren met de natuur.

Lees het ervaringsverhaal van Bauke en Martsje

Begeleiding

De boeren kregen individueel begeleiding van een adviseur van CO2L Farming Advies. Bij de deelnemende boeren werden grond en mest monster genomen en werd er gedurende het jaar plantsap analyses uitgevoerd. De adviseurs zijn aan het begin en aan het eind van het project bij de boeren langs geweest en tussendoor op verzoek van de boer. Hier werd een bedrijfsscan uitgevoerd, waarbij inclusief de monsters en analyses een advies werd gegeven en in samenspraak met de boer werd gekozen voor maatregelen die op het proefperceel zijn toegepast. Waarbij het referentieperceel op gangbare wijze is beheerd.

Activiteiten

Om de doelstellingen te bewerkstelligen zijn er over de jaren diverse activiteiten georganiseerd. Er zijn vier kennissessies georganiseerd

Gezonde bodem en bedrijfsvoering door René Jochems van Groeibalans
Mestkwaliteit; effect van wintervoer op de kwaliteit van mest door Peter Vanhoof
Samen voor een circulaire landbouw door Peter Vanhoof
Bodembeestjes door Nynke Bakker van Mulder Agro

Zijn er drie veldbezoeken geweest, dit was altijd bij een van de deelnemende boeren. Hier werden de percelen, proefperceel en referentieperceel, bezocht en werd er een profielkuil gegraven. Daarnaast was er per veldbezoek een verdiepend onderwerp.

Naast de kennissessies en veldbezoeken zijn er ook twee Webinars opgenomen, die zijn hieronder terug te zien.

Uitkomsten van het project

Van de 13 deelnemende melkveebedrijven zijn op slechts drie proefpercelen zowel de Ca/Mg-verhouding als de pH verbeterd. Bij de overige percelen zijn de verbeteringen beperkt of niet aanwezig, vooral wat betreft andere mineralen dan calcium, magnesium en kalium. De voorgestelde maatregelen bleken vaak onvoldoende effectief of onvoldoende goed uitgevoerd of hadden meer tijd nodig.

Een belangrijk knelpunt is de heterogeniteit binnen percelen; verschillen in bodemsoort, vegetatie, structuur en grondwaterstand maken het lastig betrouwbare vergelijkingen te maken tussen de proef- en referentiepercelen. Het wordt daarom aanbevolen om afzonderlijke nulmetingen per perceel uit te voeren.

De mest- en bodemanalyses tonen geen directe relatie, al zijn er wel enkele correlaties gevonden tussen fosfaat, kalium en magnesium in mest en bodem. De kwaliteit van de mest en het rantsoen kan op veel bedrijven worden verbeterd. Rijpere mest, met een hogere C/N-verhouding, voedt het bodemleven beter en verbetert de benutting van mineralen. Voor de bodemgezondheid is bovengronds uitrijden van verdunde mest in kleine hoeveelheden wenselijk.

Plantsapanalyses tonen enkele algemene trends, zoals structureel te lage calciumgehalten in het gewas, te hoge K/Ca-verhoudingen en vaak te hoge nitraatgehalten – een teken van gebrekkige eiwitopbouw. Dit lijkt samen te hangen met lage calcium- en boriumwaarden en verminderde suikerproductie in de plant. Op klei-op-veengrond treedt nitraatophoping vooral in het najaar op, mede door het gebruik van KAS, wat leidt tot verdunning van mineralen en verstoring van fotosyntheseprocessen.

De Albrecht-analyse werd gebruikt om de mineralenbalans te beoordelen, maar deze methode is ontwikkeld voor minerale gronden en mogelijk minder geschikt voor organische veengronden. Aanpassing of verder onderzoek hierin is noodzakelijk.